Ο αυτιστικός τρόπος σκέψης

Ο αυτιστικός τρόπος σκέψης

Ο νευροτυπικός και αυτιστικός εγκέφαλος διαφέρουν ουσιαστικά στην αντίληψη του εξωτερικού κόσμου και τον τρόπο παραγωγής σκέψεων και ιδεών. Ο πρώτος χρησιμοποιεί μία αφηρημένη έννοια ως βάση για να γεννήσει συγκεκριμένα παραδείγματα, εικόνες, σκέψεις, κτλ. Ο δεύτερος λειτουργεί αντίστροφα. Ο αυτιστικός εγκέφαλος χρειάζεται διάφορα συγκεκριμένα παραδείγματα για να μπορέσει να δημιουργήσει μια αφηρημένη έννοια πριν μπορέσει να τη χρησιμοποιήσει με τον ίδιο τρόπο. Οι αφηρημένες έννοιες είναι ουσιαστικά κατηγορίες όπου αντικείμενα, ζώα, άνθρωποι, περιβάλλοντα κτλ. με όμοια χαρακτηριστικά ταξινομούνται.

Ο νευροτυπικός εγκέφαλος είναι πολύ καλός στην ενστικτώδη χρήση αφηρημένων εννοιών. Για παράδειγμα, ένα τετράγωνο με ένα τρίγωνο επάνω του είναι μία καθολική απεικόνιση ενός σπιτιού. Αυτή η εικόνα όμως είναι μια πάρα πολύ απλοϊκή γενίκευση, και στην πραγματικότητα απέχει δραματικά από τη ρεαλιστική φύση ενός σπιτιού. Παρόλα αυτά, αποτελεί έναν πολύ χρήσιμο τρόπο ταξινόμησης όλων των αντικειμένων που πέφτουν σε αυτήν την κατηγορία. Όταν κάποιος σου ζητά να φανταστείς ένα σπίτι, δημιουργείς στο μυαλό σου μία εικόνα, ή μία πιο πλούσια αισθητηριακή σκέψη, που καλύπτει τα περισσότερα βασικά χαρακτηριστικά που έχεις συνδέσει με την έννοια του σπιτιού. Το σπίτι που φαντάζεσαι δεν είναι ανάγκη να υπάρχει στην πραγματικότητα, είσαι σε θέση να δημιουργήσεις τη δική σου πιστή έκδοση.

Ο αυτιστικός εγκέφαλος στις περισσότερες περιπτώσεις δε λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Η εξαγωγή μιας συμβολικής απεικόνισης ενός αντικειμένου, περιβάλλοντος ή ανθρώπου, η οποία θα έχει μικρότερη, πιο απλή ανάλυση για αύξηση χρησιμότητας, είναι πολύ δύσκολη για ένα αυτιστικό άτομο. Παραδείγματος χάριν, όταν καλείται να φανταστεί μία εκκλησία, μπορεί μονάχα να φέρει στο μυαλό του συγκεκριμένες εκκλησίες που έχει ήδη δει. Δεν είναι σε θέση να δημιουργήσει μία πρωτότυπη απεικόνιση βασισμένη στα γενικότερα χαρακτηριστικά μιας εκκλησίας. Αυτό συμβαίνει επειδή το αυτιστικό μυαλό συνήθως λειτουργεί οπτικά και έχει μεγαλύτερη τάση να συγκεντρώνεται μανιωδώς στην κάθε λεπτομέρεια. Αρχικά, δύο διαφορετικές εκκλησίες για ένα αυτιστικό παιδί δεν αποτελούν δύο δείγματα μιας γενικότερης, πιο αφηρημένης κατηγορίας "εκκλησίες", αλλά αντιθέτως, αποτελούν δύο τελείως διαφορετικές και μοναδικές κατηγορίες. Ωστόσο, όσο περισσότερα παραδείγματα εκκλησιών εμπεδώνονται στη μνήμη, τόσο πιο εύκολη γίνεται στη συνέχεια η ταξινόμηση όλων σε μία κατηγορία.

Τα αυτιστικά παιδιά μπορούν να αναστατωθούν πολύ αν για κάποιο λόγο το πρόγραμμα τους αλλάζει. Όταν αυτό που περιμένουν να γίνει δεν μπορεί να συμβεί, συχνά ο θυμός τους αποκορυφώνεται. Φανταστείτε το παρακάτω σενάριο: Ο γονιός ενός αυτιστικού παιδιού χρησιμοποιεί την ίδια πορεία για να φτάσουν στο σχολείο κάθε μέρα. Μία φορά όμως είναι αναγκαίο για το γονιό να κάνουν μία μικρή παράκαμψη, ίσως για μια γρήγορη αγορά. Μπορεί η καινούρια πορεία να είναι σχεδόν όλη απαράλλαχτη, εκτός από το τρίτο τετράγωνο που τώρα έχει μια νέα στροφή πριν επιστρέψουν στον προηγούμενο δρόμο από το επόμενο στενό. Το νευροτυπικό άτομο εύκολα καταλαβαίνει ότι η παράκαμψη δεν ακυρώνει την εγκυρότητα της εμπειρίας της υπόλοιπης διαδρομής, εφόσον είναι μόνο μια μικρή παραλλαγή και η συνέχεια είναι ήδη γνωστή. Όμως το αυτιστικό παιδί αμέσως βλέπει μία απόλυτα καινούρια διαδρομή, επειδή αυτή η μικρή λεπτομέρεια μετατρέπει το ταξίδι σε μια παντελώς πρωτόγνωρη εμπειρία. Αυτό σημαίνει ότι του είναι αδύνατο να προβλέψει το άμεσο μέλλον, εφόσον δεν έχει βρεθεί ποτέ στην ίδια θέση, και έτσι πανικοβάλλεται. Παρομοίως, ένα αυτιστικό παιδί μπορεί να πανικοβληθεί αν αλλάξει θέση ένα βάζο ή μια καρέκλα στο σαλόνι γιατί ξαφνικά πρόκειται για έναν αγνώριστο χώρο. Είναι σαν να έχει εξοικειωθεί ένα μικρό παιδί με το "λαβύρινθο" που είναι το σπίτι του και από τη μια στιγμή στην άλλη να βρίσκεται σε ένα "λαβύρινθο" που δε γνωρίζει, η οικειότητα και ασφάλεια που προσφέρει ο προσωπικός του χώρος έχει εξαφανιστεί.

Είναι επομένως κατανοητό ότι ο εγκέφαλος του αυτιστικού παιδιού τείνει να λειτουργεί με πιο μαθηματικό και άκαμπτο τρόπο από τους νευροτυπικούς μη αυτιστικούς. Κάνει συνδέσεις γραμμικές, τύπου 'αν Α, τότε Β'. Για παράδειγμα, ένα παιδάκι που ξεκίνησε το σχολείο, πρόσεξε ότι όταν τα παιδιά πήγαιναν στην εξώπορτα (στο σχόλασμα), η μητέρα του εμφανιζόταν, για να το πάρει. Έτσι εκείνο νόμιζε πως επειδή πάει στην εξώπορτα, έρχεται η μαμά του. Από εκείνη τη στιγμή, ήθελε συνέχεια να βρίσκεται εκεί και δεν καταλάβαινε για ποιο λόγο δεν ερχόταν η μαμά.

Πόσο περίπλοκος είναι ο κόσμος για ένα αυτιστικό παιδί;;

Κωνσταντίνος Κοκκαλίδης